Η Γουμένισσα είναι ένα Δ.Δ του Δήμου Καλαβρύτων το οποίο βρίσκεται στο 13ο χιλιόμετρο της επαρχιακής οδού Καλαβρύτων – Φτέρης – Αιγίου σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το επαρχιακό οδικό δίκτυο Πατρών –Καλαβρύτων μέσω Χαλανδρίτσας.

Η πρώτη φορά που συναντώνται ίχνη πολιτισμού σε αυτό το χώρο χρονολογείται στην υστεροελλαδική περίοδο (1600 – 1100 π.Χ.). Κατά την αυτή περίοδο έχουν βρεθεί 178 θέσεις οικισμών εκ των οποίων 19 αναφέρονται στη σημερινή Αχαΐα. Από αυτές τις 19 θέσεις 3 βρίσκονται στο τωρινό Δήμο Καλαβρύτων. Μια είναι στο Μάνεσι, μια στο Μποντιά και μια στη Κάτω Γουμένισσα. Στη περιοχή της Κάτω Γουμένισσας όπως αναφέρει ο ιστορικός Γεώργιος Παπανδρέου ύστερα από ανασκαφές που έκανε το 1925 – 1926 ο τότε έφορος Αρχαιοτήτων Αχαΐας Ν.Κυπαρίσσης ανακάλυψε υστεροελλαδικό νεκροταφείο καθώς επίσης και πολλούς μυκηναϊκούς θαλαμοειδής τάφους περίεργου σχήματος. Μέσα στους τάφους υπήρχαν σκελετοί ανθρώπων, αγγεία, κοσμήματα και όπλα.

Η επόμενη αναφορά στο χωριό Γουμένισσα στην ιστορία των Αιώνων υπάρχει στο βιβλίο της Κογκέστας δηλαδή της υπό των Φράγκων κατοχή του Μωριά. Αναφέρεται στο βιβλίο ότι ο πρίγκιπας του Μωριά Γοδοφέρδος Βιλλεαρδουίνος δώρισε 8 φέουδα απ’ ευθείας σε ιππότες της εμπιστοσύνης του έτσι ώστε να μπορεί να ελέγχει τους υποτελείς βαρόνους του. Ένα από αυτά τα φέουδα είναι και το φέουδο της Γουμένισσας. Από αυτό εξάγουμε το συμπέρασμα ότι στην εποχή περί τα 1205 μ.Χ. υφίστανται το χωριό Γουμένισσα.

Περίπου το 1600 αρχίζει να χτίζεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου - με προεστούς Οικονομόπουλο και Παπαδόπουλο - που ακόμη και σήμερα είναι ο καθεδρικός ναός του χωριού. Αυτό δηλώνει ότι ο οικισμός βρίσκεται στο τωρινό του σημείο τουλάχιστον πριν από το 1600.

Υπάρχει μια απογραφή των Ενετών στα 1700 μ.Χ. η περίφημη απογραφή «Grimani». Στην εν λόγω απογραφή φαίνονται αναλυτικά στοιχεία για τον πληθυσμό του χωριού το οποίο χαρακτηριστικά ονομάζουν « Goumenizza». Ο πληθυσμός ανέρχεται στους 166 κατοίκους.

Τα στοιχεία του πίνακα δείχνουν ότι ο μέσος όρος ζωής την περίοδο εκείνη είναι πολύ χαμηλός σε σχέση με τα τωρινά δεδομένα, μιας και ελάχιστοι κάτοικοι, είτε άνδρες είτε γυναίκες, είναι πάνω από 50 ετών.

Δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στις οικογένειες και τους ανθρώπους – στρατιώτες που πήραν μέρος στον μεγάλο αγώνα του ’21. Στον αγώνα συμμετείχαν από τη Γουμένισσα οι οικογένειες των: Καφούσια, Χριστόγιαννη, Μαυρούλια, Κρητικού ή Οικονομόπουλου και Μαρίνου. Στη μάχη των Νεζερών με αντίπαλο τον ατρόμητο Ιμπραήμ και τον από 13.000 άνδρες αποτελούμενο στρατό του, υπό τις οδηγίες του Σταμάτη Μποντιώτη, σύμφωνα με τον Ν. Φιλιππακόπουλο στο βιβλίο του τα Καλάβρυτα στο μεγάλο ’21, από τη Γουμένισσα συμμετείχαν οι: Χρήστος Αδαμόπουλος, Χρήστος Μπουρής, Αργύρης Παπαδόπουλος, Χρήστος Καλπούρος,Χρήστος Τουλουφόπουλος, Δημήτριος Φουρλής, Δημήτριος Μουρχούτας και ο Σταύρος Γκραβαρίτης.

Σε έγγραφο που είχε σταλεί από τον Α. Ζαΐμη στο Βουλευτικό Συμβούλιο στις 7/3/1824 φαίνεται ότι το χωριό “Γουμένιτσα” πλήρωνε τον μεγαλύτερο φόρο στην επαρχία Καλαβρύτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τα Λαπατοχώρια πλήρωναν φόρο 10.150 γρόσια, η Κερπινή 1.000, η Κούτελη 2.760, η Βυσσωκά 565 ενώ η “Γουμένιτσα” 11.100 γρόσια. Το γιατί τα συμπεράσματα δικά σας. Προς τα τέλη Ιουνίου του 1827, ο Ιμπραήμ Πασάς έχει στρατοπεδεύσει στη θέση του χωριού «Χάνι Βερβίνικο», όπως αναφέρει ο Φωτάκος στα απομνημονεύματά του, περί της ελληνικής επαναστάσεως. Το χωριό δεν τουρκοπροσκύνησε, απεναντίας στη θέση με τη σημερινή ονομασία «Τουρκόμνημα», χωριανοί ενεπλάκησαν σε μια εχθροπραξία με τουρκική περίπολο, όπου σκότωσαν όλους τους Τούρκους της περιπόλου και τους έθαψαν εκεί (εξού και η αποδιδόμενη ονομασία της θέσης μέχρι και σήμερα). Σαν αντίποινα ο Ιμπραήμ καίει το χωριό και οι κάτοικοι διασκορπίζονται στα γύρω βουνά. Μετά την αποχώρηση του Ιμπραήμ, οι εναπομείναντες κάτοικοι χτίζουν και πάλι το χωριό στη σημερινή του τοποθεσία, όπου διατηρούνται χτίσματα από την εποχή εκείνη, ακόμη και σήμερα. Η ζωή του χωριού συνεχίζεται και κατά τη διάρκεια του Αγώνα αλλά και μετά από αυτόν. Έτσι στις 10 Ιουνίου του 1829 ο έκτακτος επίτροπος Γεώργιος Μαυρομάτης περιλαμβάνει το χωριό “Γουμενίτσα” στον κατάλογο των 70 χωριών που επλήχθησαν κατά την Αιγυπτιακή επιδρομή όπου απέφερε εκτός από τις καταστροφές των κατοικιών και τεράστιες καταστροφές στην γεωργική παραγωγή του χωριού. Το έγγραφο αυτό είχε σταλεί από τον επίτροπο στη Γραμματεία της Επικρατείας έτσι ώστε κάθε χωριό ανάλογα με την καταστροφή που είχε υποστεί να λάβει και το ανάλογο δάνειο.

Θα παραμείνουμε στα 1829 καθώς λαμβάνει χώρα ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την ιστορία του χωριού. Στις 30/12/1829 ιδρύεται το αλληλοδιδακτικό σχολείο του χωριού συγκροτούμενο από 33 μαθητές. Οι ηλικίες αυτών ήταν από 6-45 ετών. Αναφέρεται ότι δάσκαλος ήταν ο Παρθένιος Πολόπουλος που ήταν μάλλον και κληρικός.

Να σημειωθεί ότι οι μαθητές ήταν εγγεγραμμένοι στο σχολείο και οι γονείς τους πλήρωναν τα δίδακτρα με σκοπό τη συντήρηση του σχολείου καθώς επίσης και τη μισθοδοσία του δασκάλου. Το σχολείο λειτουργούσε και πιο πριν καθώς στις 9 Νοεμβρίου του 1829 ο Καποδίστριας δίνει εντολή στον προσωρινό διοικητή των Καλαβρύτων να σταλθούν τα αιτηθέντα αβάκια (πλάκα και κοντύλι).

Το 1835 και συγκεκριμένα στις 8 Απριλίου σχηματίσθηκε ο Δήμος Λαπαθών με Βασιλικό Διάταγμα το οποίο δημοσιεύθηκε στην Ε.τ.Κ. ως δήμος της επαρχίας Καλαβρύτων. Κατατάχθηκε στην Γ’ Τάξη με πληθυσμό 1890 κατοίκους και έδρα το χωριό Γουμένιτσα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο πληθυσμός μερικών χωριών τότε ήταν: Μάνεσι 273 κάτοικοι, Φλάμπουρα 110, Μπούμπουκα 122, Κούτελη 411, Κούβελος 48 (σήμερα δεν υφίστανται) και Γουμένιτσα 523.

Θα συνεχίσουμε την ιστορική αναδρομή στο χωριό Γουμένισσα στους Αιώνες φτάνοντας στη δεκαετία του 1920. Σε αυτή τη χρονολογική περίοδο το χωριό κατοικούν 496 κάτοικοι και το σχολείο έχει 51 μαθητές. Η οικονομία του χωριού στηρίζεται στην κτηνοτροφία και τη γεωργία. Καλλιεργείται σιτάρι, όσπρια, λαχανικά και φρούτα, κυρίως μήλα. Επίσης παράγεται και άφθονο κρασί. Την περίοδο αυτή αρθρογραφούν στην εφημερίδα “Τα Καλάβρυτα” οι Γ. Κανελλόπουλος, Γ. Λινάρδος, δάσκαλος του χωριού και κάποιος με το προσωνύμιο “Κουδουνόμυλος” με σκοπό να δηλώσουν στην τοπική κοινωνία των Καλαβρύτων τα προβλήματα του χωριού, τις επισκέψεις πετυχημένων ανθρώπων της κοινότητας που έχουν ξενιτευτεί είτε στο εξωτερικό είτε στα μεγάλα αστικά κέντρα της εποχής καθώς επίσης και διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως το διάσημο πανηγύρι της Γουμένισσας στις 17 Ιουλίου της Αγίας Μαρίνας. Στις αρθρογραφίες τους περιλαμβάνονταν και διάφορα γεγονότα της κοινωνικής ζωής του χωριού όπως γάμους, βαφτίσεις προξενιά κ.α. Κάθε χρόνο στη γιορτή της εθνικής παλιγγενεσίας στις 25 Μαρτίου τουλάχιστον 100 έφιπποι “φουστανελάδες” πήγαιναν στην Αγία Λαύρα και πάντα είχαν μαζί τους συνοδεία τους λαϊκούς αυτοδίδακτους οργανοπαίχτες του χωριού για το γλέντι που ακολουθούσε μετά τη δοξολογία. Χαρακτηριστικό είναι ότι δεν άρχιζε η Δοξολογία στη Μονή αν δεν είχαν φτάσει οι χωριανοί μας όπως μου είχαν διηγηθεί παλιότεροι που είχαν ζήσει αυτό το γεγονός.

Στη δεκαετία του 1950,το χωριό αποκτά εξωτερικό και εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης. Από την πηγή «Βρυσάρι» παίρνει το νερό με εξωτερικό δίκτυο ύδρευσης και το ρίχνει σε δεξαμενή για να καλύπτονται υψομετρικά, οι ανάγκες του χωριού. Η εκσκαφή του χαντακιού, για τη τοποθέτηση των σωλήνων, για τη μεταφορά του νερού, έγινε από τους ίδιους τους χωριανούς με χειρωνακτικό τρόπο. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η μεταφορά των σωλήνων, από το σημείο που τις εναπόθεσε το φορτηγό - καθώς δεν υπήρχε δρόμος - μέχρι και την υδροληψία έγινε από τα παιδιά του Δημοτικού Σχολείου. Η μεγαλύτερη τάξη στο υψηλότερο σημείο (την υδροληψία) και οι μικρότερες τάξεις στα χαμηλότερα υψόμετρα. Το αποτέλεσμα ήταν, να αποκτήσει το χωριό επτά βρύσες, διάσπαρτες σε διάφορα σημεία του, με εσωτερικό δίκτυο ύδρευσης, για την κάλυψη των αναγκών των κατοίκων. Το 1954 το τότε κοινοτικό συμβούλιο λόγω του ότι το όνομα “Γουμένιτσα” θεωρήθηκε Σλάβικο από το Υπουργείο Εσωτερικών, αποφάσισε να μετονομάσει το χωριό σε “Βρυσσάριον” εξαιτίας της προαναφερόμενης πηγής στο επάνω μέρος του χωριού.

Φτάνοντας στο τέλος αυτό το ταξίδι στην ιστορία του χωριού θα κάνουμε μια στάση στα 1961. Στην Επετηρίς των Καλαβρύτων του 1969 έχει δημοσιευτεί μια απογραφή του 1961 όπου το χωριό Βρυσσάριον πλέον έχει 351 κατοίκους. Η δεκαετία του 1970 είναι μια από τις πιο παραγωγικές στην ιστορία του χωριού καθώς η σοδειά απέφερε τόνους μήλα, αχλάδια, σκόρδα και σταφύλια, τα οποία παραδίδονταν προς οινοποίηση στη πολυδιαφημισμένη Αchaia Claus. Η παραγωγή σε μήλα υπερβαίνει τους 1.000 τόνους εξαιρετικής ποιότητος και κατά την περίοδο της συγκομιδής γίνεται ένα πανηγύρι από εμπόρους, παραγωγούς και εργάτες για τη συσκευασία και προώθηση της παραγωγής στην αγορά. Η κοινωνική ζωή του χωριού είναι έντονη καθώς το κεντρικό καφενείο επισκέπτεται κινητός κινηματογράφος κάθε εβδομάδα παρουσιάζοντας έργα κοινωνικού και ιστορικού περιεχομένου δίνοντας στους κατοίκους μια πιο μοντέρνα διέξοδο στη διασκέδασή τους. Γίνονται πολλά γλέντια με αποκορύφωμα το πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας το οποίο θεωρούνταν από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά και πολιτιστικά γεγονότα της περιοχής.

Το 1984 με το υπ’ αριθμόν 522 Προεδρικό Διάταγμα ύστερα από εισήγηση του τότε κοινοτικού συμβουλίου στον Υπουργό Εσωτερικών κ. Μένιο Κουτσόγιωργα το χωριό Βρυσσάριον παίρνει τη σημερινή του ονομασία Γουμένισσα.

Σήμερα δεν γίνεται πλέον το πανηγύρι που γίνονταν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70 κατά τη συγκομιδή των μήλων. Οι λίγοι παραγωγοί που υπάρχουν καλλιεργούν με σύγχρονες μεθόδους, έχουν μηχανήματα και αποθηκευτικούς χώρους (ψυγεία) καθώς επίσης και αυτοκίνητα και διαθέτουν την παραγωγή τους στις λαϊκές αγορές των Πατρών, του Αιγίου, της Κάτω Αχαΐας και των Καλαβρύτων. Το χωριό έχει πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης. Υπάρχουν αγροτικοί δρόμοι και τσιμενταύλακα για να αρδεύουν οι παραγωγοί τις καλλιέργειές τους. Τα προϊόντα που παράγουν τώρα είναι: μήλα, αχλάδια, κηπευτικά, πατάτες και λιγοστά σταφύλια. Το δημοτικό σχολείο έχει κλείσει από τη δεκαετία του ’80. Τα παιδιά πηγαίνουν σχολείο στο δημοτικό σχολείο Καλαβρύτων για καλύτερη μάθηση έτσι όπως προβλέπει η σύγχρονη παιδεία.

Υπάρχει πολιτιστικός σύλλογος με έντονη δραστηριότητα που κάθε χρόνο διοργανώνει το συναπάντημα των απανταχού χωριανών μας. Έχει γίνει αδελφοποίηση με τη Γουμένισσα Κιλκίς. Κάθε χρόνο αντιπροσωπεία από την Γουμένισσα Κιλκίς έρχεται στο πανηγύρι του χωριού μας και συμμετέχει στις πολιτιστικές εκδηλώσεις και αντίστοιχα αντιπροσωπεία από το χωριό μας πηγαίνει στο Κιλκίς και συμμετέχει στις εκεί εκδηλώσεις που ονομάζονται “Θεοτόκια”. Ακόμη ο σύλλογος οργανώνει εκδηλώσεις την Πρωτοχρονιά και τις απόκριες. Με τις εκδηλώσεις αυτές ο σύλλογος δίνει τη δυνατότητα σε νέους και νέες που κατοικούν στην Πάτρα, στην Αθήνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας ακόμη και στο εξωτερικό να κρατούν στενή επαφή με το χωριό και να συμμετέχουν στα κοινά, στα ήθη και στα έθιμά του.

Ιστορία 3.000 και πλέον ετών είναι δύσκολο αν όχι ακατόρθωτο να καταγραφεί σε λίγες γραμμές. Εδώ έγινε μια προσπάθεια όχι ακριβώς καταγραφής της Ιστορίας αλλά των καταγραφών της Ιστορίας στο χωριό μας τη Γουμένισσα.